Karın zarı iltihabı hastalığı nedir? Verilerle örülü, insan hikâyeleriyle sıcak bir anlatı

Merak eden ve deneyimlerini paylaştıkça öğrenmenin çoğaldığına inanan biri olarak, “karın zarı iltihabı hastalığı nedir?” sorusunu yalnızca tıbbi terimlerle değil, sayılar ve gerçek hayattan anlar üzerinden konuşmak istiyorum. Çünkü klinikte bir değerin milimetrik artışı, bazen acil serviste endişeyle bekleyen birinin yüzündeki çizgiye karşılık gelir. Hadi gelin, hem veriye hem insana kulak verelim.

Karın zarı iltihabı (peritonit): Tanım ve temel türler

Karın zarı iltihabı (peritonit), karın boşluğunu örten ince zarın (periton) mikroplar, kimyasal irritasyon ya da travma nedeniyle iltihaplanmasıdır. Geniş bir yelpazesi vardır:

• Spontan bakteriyel peritonit (SBP): En çok sirozu ve asiti olan kişilerde görülür; bağırsak kökenli bakteriler kan veya lenf yoluyla peritona ulaşır. Asit sıvısında polimorfonükleer (PMN) hücre sayısının ≥ 250 hücre/mm³ olması, SBP için tanısal eşiğin temelini oluşturur.
• Sekonder peritonit: Çoğunlukla apandisit, divertikülit, peptik ülser perforasyonu, safra yolları sızıntısı gibi mekanik bir kaynak sonucu gelişir; genellikle acil cerrahi müdahale gerektirir.
• Peritoneal diyaliz ilişkili peritonit: Evde diyaliz yapan hastalarda kateter yoluyla gelişebilir; hem hastaneye yatış hem de diyaliz tedavi planında değişiklik gerekebilir.
• Spesifik etkenlere bağlı peritonit: Tüberküloz, mantar veya nadir patojenlere bağlı tablolar; tanı ve tedavi süreci daha uzun ve özelleşmiş olabilir.

Veriler ne diyor? Bir resmin çerçevesi

Rakamlar farklı merkezlerde değişmekle birlikte, sirozu olan ve asit birikimi mevcut kişilerin yılda %10–30’unda SBP atağı görülebildiği; uygun ve zamanında tedaviyle bile hastane içi ölüm oranlarının %10–20 bandında seyrettiği bildiriliyor. Peritoneal diyaliz hastalarında ise yıllık peritonit insidansı genellikle hasta-başı yılda 0,2–0,6 epizot aralığındadır. Bu veriler, iki şeyi hatırlatır: erken fark etmek hayatidir ve izlem en az tedavi kadar kritiktir.

Hikâye 1: “Gazdır geçer” demekle geçmeyen ağrı

Ayşe Hanım, 62 yaşında; birkaç gündür artan karın ağrısı ve ateşi “gaz” sanıp bekler. Ertesi akşam ağrı yayılıp karın duvarı sertleşince acile başvurur. Muayenede tahta karın (peritoneal irritasyon) bulguları vardır. Görüntülemede serbest hava saptanır: perforasyon şüphesi. Hızlı sıvı tedavisi, antibiyotik ve cerrahi derken Ayşe Hanım birkaç gün sonra servis odasında “Keşke ilk gün gelseydim,” der. Bu hikâye, sekonder peritonitin beklemeyi sevmediğini, dakikaların bile önemli olduğunu hatırlatır.

Klinik tablo: Vücudun erken uyarıları

• Semptomlar: Karın ağrısı ve hassasiyeti, ateş, iştahsızlık, bulantı-kusma, karında şişkinlik, kabızlık veya ishal, bilinçte dalgalanma (özellikle sirozlularda).
• Muayene bulguları: Karında yaygın hassasiyet, rebound, defans; peritoneal diyaliz kateter çıkışında kızarıklık/akıntı.
• Uyarı işaretleri: Şiddetli ve yaygın karın ağrısı, yüksek ateş, titreme, bilinçte değişiklik, hızlı nabız, düşen tansiyon — gecikmeden tıbbi yardım gerektirir.

Tanı: Doğru soruya doğru test

Peritonit şüphesinde yaklaşım hız ve isabet ister:

1. Laboratuvar ve paracentez: Asiti olan herkeste gecikmeden paracentez yapılarak hücre sayımı, gram boyama ve kültür alınır. PMN ≥ 250 ise tedavi derhal başlar; kültür sonucu beklenmez.
2. Görüntüleme: Şiddetli karın ağrısı ve peritonit bulgularında BT (kontrastlı tercihen) perforasyon, apse ve sızıntı odağını göstererek cerrahi kararını destekler.
3. Ayrım: Tek organizma kültürleri SBP lehineyken, çoklu organizma üremesi ve düşük glukoz/yüksek protein gibi asit biyokimyası bulguları sekonder peritoniti düşündürür.

Tedavi: Zaman, spektrum ve kaynak kontrolü

• Antibiyotik: SBP’de ampirik olarak üçüncü kuşak sefalosporinler sık ilk tercihtir; yerel direnç oranları ve hastane epidemiyolojisine göre tedavi genişletilebilir veya daraltılabilir.
• Albümin ve destek: Siroz ve SBP birlikteliğinde intravenöz albümin, böbrek yetmezliği ve mortaliteyi azaltmaya yardımcı olabilir. Sıvı-elektrolit dengesi, oksijen ve ağrı kontrolü destek tedavinin temelidir.
• Cerrahi/Intervensiyon: Sekonder peritonitte kaynak kontrolü şarttır: perforasyon onarımı, apse drenajı, sızıntı kaynağının kapatılması.
• Peritoneal diyaliz: Kateter giriş yeri bakımı, intraperitoneal antibiyotikler ve seçilmiş olgularda kateter değişimi veya geçici hemodiyalize geçiş planlanabilir.

Hikâye 2: Evde diyalizle sürdürülen bir hayat

Mehmet Bey, 45 yaşında peritoneal diyaliz yapıyor. Bir akşam torbayı değiştirirken el hijyeninde aksadığını fark etmiyor. Ertesi gün karın ağrısı ve bulanık drenaj sıvısıyla merkeze geliyor. Hemşire ilk bakışta “bulanıklık” uyarısını ciddiye alıyor; kültür için örnek alınıp intraperitoneal antibiyotik başlanıyor. Birkaç gün sonra drenaj berraklaşıyor, ateşi düşüyor. Bu öykü, peritonit yönetiminin yalnız hastane protokollerinden değil, evde uygulanan küçük ama kritik adımlardan da geçtiğini gösteriyor.

Önleme: Krizi başlamadan söndürmek

• Siroz ve asit: Gastrointestinal kanama sonrası kısa dönem antibiyotik profilaksisi, düşük proteinli asitte ve daha önce SBP geçirenlerde bireyselleştirilmiş koruma stratejileri düşünülür.
• Peritoneal diyaliz: El hijyeni, maske kullanımı, eğitimlerin düzenli tazelenmesi, giriş yeri bakımının standardize edilmesi ve şüphede erken bildirim.
• Genel sağlık: Erken başvuru kültürü: “Şiddetli ve yaygın karın ağrısı + ateş” durumunda beklememek; ağrı kesicilerle maskelememek.

Akılda kalması için kısa bir özet

• Peritonit, periton zarının iltihabıdır; SBP, sekonder ve diyaliz ilişkili türleri en sık görülür.
• Erken tanı hayatidir: Asit sıvısında PMN ≥ 250 hücre/mm³ ise SBP kabul edilip tedavi gecikmeden başlar.
• Kaynak kontrolü sekonder peritonitte tedavinin merkezindedir; cerrahi veya drenaj çoğu kez zorunludur.
• Önleme eğitimi, hijyen ve bireyselleştirilmiş profilaksiyle başlar; izlem ve farkındalıkla güçlenir.

Topluluğa çağrı: Söz sizde

Bu konuda sizin deneyiminiz nedir? Tanı sürecinde hangi adım en çok zorladı: acile erişim mi, paracentez korkusu mu, tedaviye uyum mu? Peritoneal diyaliz yapıyorsanız, evde işinize en çok yarayan küçük ipucu ne oldu? Sağlık profesyonelleri, ekip içinde hangi uygulamalar süreci hızlandırdı? Yorumlarda paylaşın; birbirimizin deneyimlerinden öğrenerek erken uyarı işaretlerini çoğaltalım ve iyileşme yolculuğunu birlikte güçlendirelim.

::contentReference[oaicite:0]{index=0}